Khá nhiều người ngạc nhiên khi nghe mình chia sẻ, mình là người hướng nội. Thật vậy, kết quả kiểm tra MBTI của mình là INTJ (viết tắt của Introverted, iNtuitive, Thinking, Judging). Sự thật là không phải ai thân thiện cũng là người hướng ngoại và việc một người thân thiện nhưng sống độc lập, có ít bạn bè thân thiết, cũng không phải điều gì quá bất thường.
1. Bản chất của xã giao là cảm xúc và lợi ích
Xã giao, tưởng chừng đơn giản, nhưng nếu phân tích kỹ ta có thể thấy nó tồn tại dưới hai hình thức chính: xã giao cảm xúc và xã giao vì lợi ích.
Xã giao cảm xúc
Là những hành vi giao tiếp hình thành dựa trên nhu cầu kết nối tinh thần như: tán gẫu vu vơ, trò chuyện với người cùng sở thích, đi chơi cùng nhau mà chẳng cần lý do gì lớn lao. Khi còn nhỏ, phần lớn hành vi xã giao của chúng ta đều bắt nguồn từ điều này, sự cần thiết được kết nối, được chia sẻ, được đồng hành.
Nhưng càng lớn, xã giao cảm xúc càng ít lại. Người càng trưởng thành về trí tuệ và cảm xúc, càng có năng lực và địa vị xã hội cao hơn, thì nhu cầu này giảm dần. Không phải vì họ không cần bạn bè hay không phải là một người thân thiện, mà vì họ đã đủ mạnh mẽ để không cần ai đó làm “gối tựa” cảm xúc thường trực nữa.
Xã giao vì lợi ích
Khác với xã giao cảm xúc, xã giao vì lợi ích hình thành dựa trên mục tiêu cụ thể. Nó là cách ta kết nối với người khác để đạt được một điều gì đó từ thông tin, cơ hội, đến sự hỗ trợ chuyên môn. Thực tế, hình thức này xuất hiện từ rất sớm: như khi trẻ con chọn chơi với bạn có nhiều đồ chơi hơn, hay tránh xa những đứa trẻ hay giành đồ.
Người càng trưởng thành, càng chú trọng đến hiệu quả xã giao. Họ bắt đầu cân nhắc: “Người này có mang lại giá trị gì cho mình không? Có đáng để đầu tư thời gian và cảm xúc không?”
Sự mập mờ trong xã giao khi cảm xúc bị gán cho lợi ích
Một trong những mâu thuẫn lớn nhất trong các mối quan hệ xã hội hiện nay là, nhiều người nhầm lẫn hoặc cố tình trộn lẫn hai loại xã giao này. Họ sử dụng mối quan hệ “bạn bè cảm xúc” để đạt được những điều vốn chỉ nên có trong mối quan hệ “bạn bè vì lợi ích”.
Chẳng hạn như bạn làm designer, họ nhờ thiết kế “miễn phí” vì mình là bạn bè mà. Hay bạn làm nhiếp ảnh, họ kêu chụp ảnh không lấy tiền, vì “mình thân nhau mà”,… Đây chính là biểu hiện của việc không rõ ranh giới. Ở Việt Nam, mô hình xã giao kiểu “lấy tình cảm để làm nền tảng cho lợi ích” rất phổ biến, dẫn đến hàng loạt hệ quả. Từ mệt mỏi, đến việc đánh mất chính mình trong các mối quan hệ xã hội.
2. Lấy lòng người khác có phải là người thân thiện hay một thói quen vô thức và vô ích
Nhiều người mệt mỏi vì mình hay “nịnh” người khác, luôn cố gắng làm hài lòng mọi người, nhưng lại chẳng được ai thật sự yêu quý hay tôn trọng. Lý do sâu xa? Bởi vì họ tin rằng làm vậy sẽ được chấp nhận, được yêu thương, được bảo vệ.
Nhưng sự thật là: lấy lòng là vô dụng. Bởi không ai yêu quý bạn chỉ vì bạn cố gắng làm họ vui. Họ chỉ thật sự muốn kết nối nếu bạn có giá trị thật sự, trong nhận thức của họ. Lấy lòng họ hay cố gắng làm một người thân thiện không khiến bạn được chấp nhận, không khiến người ta tôn trọng bạn, mà ngược lại: càng nịnh, càng dễ bị xem thường.
Thay vì hỏi “làm sao để họ thích mình? Mình có là người thân thiện?”, hãy hỏi: “Giá trị thật sự của mình là gì trong mối quan hệ này?”
3. Cách giao tiếp hiệu quả: Đối sự không đối người
Một trong những kỹ năng giao tiếp quan trọng nhất là học cách phân biệt hành vi và con người. Nghĩa là, bạn làm việc chưa tốt, không đồng nghĩa, bạn là người vô dụng; “Bạn gây rối” không đồng nghĩa “Bạn là kẻ phiền phức”.
Đừng gán một hành vi sai sót với toàn bộ giá trị của một con người. Và ngược lại, nếu có ai đó luôn dùng một lỗi nhỏ để phủ định bạn hoàn toàn, thì người ấy không đủ trưởng thành để ở lại trong cuộc sống của bạn.
Khi gặp người thường xuyên công kích cá nhân thay vì góp ý hành vi, bạn hoàn toàn có quyền kết thúc mối quan hệ đó, dù họ từng rất thân thiết với bạn.
4. Bạn bè thật sự là người bạn chọn, không phải là ai đó từng quen
Một người thật sự xứng đáng là bạn không được đánh giá bằng số năm quen biết hay người thân thiện, tình cảm ngày xưa, mà là: họ còn phù hợp với tiêu chuẩn bạn đặt ra cho mối quan hệ hiện tại hay không.
Rất nhiều người trong danh sách bạn bè, thực chất chỉ là người từng đi ngang qua cuộc đời bạn đúng lúc bạn cần một người để bầu bạn. Và đến khi không còn nhu cầu ấy nữa, sự thân thiết cũng dần phai nhạt, đó không phải lỗi của ai cả. Đó chỉ là cuộc đời.
5. Cô đơn không đáng sợ bằng việc sống không đúng với mình
Người ta hay hỏi, “Nếu mình cắt giảm các mối quan hệ không hiệu quả thì còn ai bên cạnh mình nữa?”. Câu trả lời là: chính bạn.
Và đó là người duy nhất bạn cần. Khi bạn biết rõ mình muốn gì, bạn sống đúng với bản thân, thì người thật sự phù hợp sẽ tự nhiên tìm đến. Không cần cố gắng kết bạn, không cần tìm kiếm ai, chỉ cần sống đúng.
Nếu bạn còn loay hoay không biết “chính mình” là gì, vậy thì hãy bắt đầu bằng những điều rất đơn giản: Ăn món bạn thích, mặc trang phục bạn thấy thoải mái, ở bên người khiến bạn vui vẻ. Làm việc bạn thấy ý nghĩa.
Bạn càng làm tốt chính mình, bạn sẽ càng thấy nhẹ nhõm trước các mối quan hệ xã hội. Bạn bè thật sự sẽ không yêu cầu bạn phải lấy lòng họ hay là một người thân thiện. Họ ở lại vì con người bạn, không vì lợi ích họ có thể khai thác. Thân thiện nhưng cô đơn, có thể là một nghịch lý tâm lý, nhưng cũng có thể là một lựa chọn sống. Lựa chọn của bạn, với sự tỉnh thức và hiểu mình. Và đó là: sống.
Xem thêm:
Hiền lành với cả thế giới nhưng lại hay nổi giận với người thân thiết
